ابراهیم بن مهزیاراِبْراهیمِ بن مَهْزیار، ابواسحاق اهوازی از محدثان شیعی سده‌های ۲ و ۳ق/۸ و ۹م بود. ۱ - زندگی نامهاز تاریخ زندگی او اطلاع کافی در دست نیست و تن‌ها از لابه‌لای کتابهای حدیث و رجال می‌توان آگاهی‌هایی در این‌باره به دست آورد. تبارش در دَوْرَق خوزستان می‌زیستند و پدرش در آغاز مسیحی بوده و سپس به اسلام گرویده است. [۱]
نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۲، ص۷۴، به کوشش محمدجواد نایینی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲]
نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۲، ص۷۵، به کوشش محمدجواد نایینی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
از آن‌جا که او از اصحاب امام جواد (علیه السلام) (د ۲۲۰ق/۸۳۵م)، امام هادی (علیه السلام) (د ۲۵۴ق/۸۶۸م) و امام حسن عسکری (علیه السلام) (د ۲۶۰ق/۸۷۴م) بوده [۴]
طوسی، محمد بن حسن، رجال، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۵]
طوسی، محمد بن حسن، رجال، ج۱، ص۴۱۰، به کوشش محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
و به روایتی [۶]
ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۴۴۵-۴۵۳، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
از اصحاب امام مهدی (ع) نیز بوده است، می‌توان دوران زندگی وی را بین ۱۹۵-۲۶۵ق/۸۱۱-۷۸۷م تخمین زد.۲ - دیدار با امام زمانابن بابویه [۷]
ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۴۴۵-۴۵۳، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
روایت مفصلی از ابراهیم نقل کرده است که حاکی از دیدار وی با امام مهدی (علیه السلام) و بزرگی شأنش نزد آن امام است. البته برخی در صحت این روایت تردید کرده و آن را خالی از خلل ندانسته‌اند. ۳ - ارتباط با وکلای امام زمانکشّی روایتی از پسر ابراهیم، محمد نقل کرده که گویای این است که وی با وکیلان امام مهدی (علیه السلام) ارتباط داشته است [۹]
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۵۳۱، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
و بررسی از این‌گونه حدیث‌ها چنین استنباط کرده که ابراهیم از سفیران آن حضرت بوده است [۱۰]
کشّی، رجال کشی، ج۱، ص۴۱۶.
، اما علامۀ حلّی [۱۱]
علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، ج۱، ص۶، به کوشش محمد صادق، بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
روایت کشی را ضعیف می‌داند.۴ - وصی علی بن مهزیارحدیث دیگری نشان می‌دهد که او وصی برادرش علی بن مهزیار بوده است و برخی این امر را یکی از دلایل وثاقت وی دانسته‌اند. [۱۳]
نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۵۵۰، تهران، ۱۳۲۱ق.
۵ - از وکلای امام عسکریروایتی دیگر حاکی است که او از وکیلان امام حسن عسکری (علیه السلام) بوده است. [۱۴]
مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۱، ص۶۸۱، به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران، ۱۳۵۱ش.
[۱۵]
مفید، محمد بن محمد، ج۱، ص۶۸۲، الارشاد، به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران، ۱۳۵۱ش.
البته نباید از نظر دور داشت که سفارت از جانب امام خاص‌تر از وکالت است و بنابر درست بودن وکالت ابراهیم، نمی‌توان این امر را همچون برخی رجال‌شناسان [۱۶]
مامقانی، میرزاعبداللـه، تنقیح المقال، ج۱، ص۳۷، نجف، ۱۳۵۲ق.
دلیلی بر وثاقت او دانست. [۱۷]
خویی، ابوالقاسم، معجم الحدیث، ج۱، ص۷۵، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۸]
خویی، ابوالقاسم، معجم الحدیث، ج۱، ص۷۶، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۹]
خویی، ابوالقاسم، معجم الحدیث، ج۱، ص۳۰۶، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۶ - ممدوح یا ثقه بودنحلی [۲۰]
علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، ج۱، ص۱۹، به کوشش محمد صادق، بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
او را ممدوح دانسته است. به نظر بعضی، از آن‌جا که ابن قولویه در کامل الزیارات حدیثی با واسطۀ ابراهیم آورده است، می‌توان او را ثقه قلمداد کرد؛ چه ابن قولویه در آغاز کتاب [۲۲]
ابن قولویه، جعفر بن محمد، ج۱، ص۴، کامل الزیارات، به کوشش عبدالحسین امینی، نجف، ۱۳۵۶ق.
تصریح کرده که در آن جز از راویان ثقه حدیث نقل نکرده است.۷ - اساتیدابراهیم افزون بر حدیث‌هایی که به‌طور مستقیم از امامان عصرش (علیهم السلام) شنیده و نقل کرده است [۲۶]
ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۷۱، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۷]
ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۷۲، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
روایتهای دیگری نیز به واسطۀ برادش علی ــ که بیش‌ترین روایاتش از اوست . صالح بن سندی ، فضاله بن ایوب ، ابن ابی عمیر ، حسین بن علی بن بلال [۳۳]
طوسی، تهذیب، طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۵۴، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۳۴]
طوسی، تهذیب، طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۳۳۷، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
و دیگران نقل کرده است.۸ - شاگردانحسن بن علی سرسونی ، عبدالله بن جعفر حمیری سعد بن عبدالله [۳۷]
ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال،ج۱، ص۴۴۹، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه.
، محمد بن احمد بن یحیی ، حماد بن عبدالله قندی [۳۹]
طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۶۱۰، اختیار معرفه الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
و راویان دیگر از وی حدیث نقل کرده‌اند. در کتابهای معتبر شیعه ده‌ها حدیث می‌بینیم که ابراهیم در اسناد آنهاست و فقیهان بزرگی چون صاحب جواهر به آن‌ها استناد کرده‌اند [۴۳]
نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۳۵، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۶۵ق.
[۴۴]
نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۷۵، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۶۵ق.
[۴۵]
نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۴۲، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۶۵ق.
[۴۶]
نجفی، شیخ محمدحسن، ج۱۹، ص۲۴۳، جواهر الکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۶۵ق.
البشارات تن‌ها کتابی است که به او نسبت داده‌اند [۴۷]
نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۸۹، به کوشش محمدجواد نایینی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
و احتمال دارد که این، همان کتاب البشارات برادرش علی بوده باشد [۴۸]
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست،ج۱، ص۲۳۱، به کوشش اشپرنگر و دیگران، مشهد، ۱۳۵۱ش.
که ابراهیم روایت کرده و نجاشی به نام راوی ثبت کرده است.۹ - فهرست منابع(۱) ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمه، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۲) ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۳) ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه. (۴) ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به کوشش عبدالحسین امینی، نجف، ۱۳۵۶ق. (۵) حلّی، حسن بن علی، کتاب الرجال، به کوشش محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش. (۶) خویی، ابوالقاسم، معجم الحدیث، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۷) صفّار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، به کوشش محسن کوچه باغی، تهران، منشورات الاعلمی. (۸) طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، به کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۹) طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش. (۱۰) طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق. (۱۱) طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۱۲) طوسی، محمد بن حسن، رجال، به کوشش محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م. (۱۳) طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش اشپرنگر و دیگران، مشهد، ۱۳۵۱ش. (۱۴) علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، به کوشش محمد صادق، بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م. (۱۵) کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۱۶) کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من‌الکافی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۱۷) مامقانی، میرزاعبداللـه، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق. (۱۸) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۹۸۳م. (۱۹) مفید، محمد بن محمد، الارشاد، به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران، ۱۳۵۱ش. (۲۰) نجاشی، احمد بن علی، رجال، به کوشش محمدجواد نایینی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۲۱) نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۶۵ق. (۲۲) نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۲۱ق. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم بن مهزیار»ج۲، ص۶۶۵. رده‌های این صفحه : اصحاب امام جواد | اصحاب امام عسکری | اصحاب امام هادی | حدیث شناسی | رجال | محدثین شیعه
|